हामीले प्रकृतिलाई बुझ्न नखोजेको हौँ कि नजानेका हौँ खै रनभुलल्ममा छु म। संरक्षणको दायित्व समन्धित निकाएको मात्र होइन भनेर कसले बुझाइदिने अहिले अस्तित्वमा रहेका सम्पूर्ण पुस्ताहरूलाई।उबेला वन्यजन्तु नजानेर मार्थे अहिले जानी जानी मार्दै छन्।
यसमा दोष कसलाई दिनु खै। यहाँ संरक्षणलाई लिएर धेरैका भिन्नाभिन्नै विचारहरू छन्। कसको विचारलाई साथ दिने। आखिर भरपर्दो कुन छ कसरी जानकारी पाउने? कि भनेकै भरमा संरक्षण गर्नु पर्ने हो? होइन, हामीले कसैको दबाबमा वा केही पाउने आशमा संरक्षणमा लाग्नु भनेको आफैलाई घात गर्नु हो। सबैका विचार धारणा ठीक छन् भन्ने हुँदैन। हामी आफैलाई जानकारी हुन आवश्यक छ कि हामीले किन संरक्षण गर्नु पर्दछ भन्नेबारे।
हामीले संरक्षण किन गर्ने भन्ने कुरा सबैभन्दा पहिले आफूले मनन गर्नु पर्छ। जसरी हामी चाहन्छौँ हामी बाँच्नुपर्छ। हाम्रो अस्तित्व युगानुयुगसम्म रहिरहनु पर्छ। त्यसरी नै सम्पूर्ण वन्यजन्तु, बोटबिरुवा बाँच्न पाउनु पर्छ। हामी नभए उनीहरूलाई केही फरक पर्दैन तर उनीहरू नभए हामीलाई धेरै फरक पर्छ। हाम्रो अस्तित्व गुम्न समय नै लाग्दैन उनीहरूबिना। यस हिसाबले आफूलाई बचाउन भए पनि उनीहरूलाई बचाउन पर्छ। अर्को कुरा हामीले मानवतालाई हेर्नु पर्छ।
बिचरा निर्दोष प्रकृतिमा हाम्रो कत्रो रवाफ। उसैको भरमा बाँचेर उसैमाथि कस्तो अत्याचार हो। जत्तिको अधिकार हाम्रो छ यस ब्रह्माण्डमा त्यति नै अधिकार उनीहरूको पनि छ। यसर्थ हामी सबै रहनुपर्छ। शक्तिले जित्छ भन्ने भ्रम हामी विकसित भएका मानव जातिको हकमा लागू हुँदैन अब। उनीहरू भित्रभित्रै जेसुकै गरून् त्यो हामीहरूलाई चाँसो हुनु हुँदैन। उनीहरूमा शक्तिले जित्ने परम्परा छ त्यसलाई त्यतै त्यस्तै छाडिदिऔं।
अहिले नियाल्ने हो भने फरक फरक व्यक्तिका फरक फरक धारणा छन्। पहिला बाघको कुराबाट सुरु गरौँ। तत्काल बाघको आक्रमण बाँके, बर्दिया लगाएतका ठाउँमा बढिरहेको समाचारहरू आइरहेका हुन्छन्। समाचारमा यो ठाउँमा बाघले मरेको भन्ने पढ्ना साथै एउटा जमात विद्रोह गर्न थालिहाल्छ। त्यो नरभक्षी बाघ मर्नु पर्छ भन्न सुरु गर्छन्। अर्को एउटा जमात हुन्छ तत्काल त्यस बाघलाई छोपेर हुल्नु पऱ्यो भन्ने। अनि अर्को हुन्छ यस कारण यो घटना घटेको हो त्यसैले यो नगरे त्यो घटना घट्दैन भनेर सुझाउनेहरू। यो भनाइ करिब विज्ञ वा भनौं जानेका हरूबाट नै आएको हुन्छ।
सबैभन्दा पहिला हामीले के बुझ्न पऱ्यो भने, जसले जे गऱ्यो त्यसलाई त्यही गर्न हुँदैन। त्यसमा पनि अझ जंगली जनावर। अति नै आतंक गरे थुनेर राख्नु स्वभाविक हो तर भुलबस भएको घटनालाई लिएर हामी हिंसक किन हुन खोज्दै छौ? अहिलेका अधिकांस घटना उनीहरूकै इलाकामा हुने गरेको पाइएको छ। मैले माथि नै भनेँ, उनीहरूलाई उनीहरूकै शैली, परम्परा र नियममा बाँच्न दिउँ भनेर। उनीहरूको क्षेत्रमा उनीहरूका लागि शिकार हौ हामी।
हामी त एक विवेकशील प्राणी हौं, हामीले त्यस घटनालाई लिएर जस्तालाई त्यस्तै को भाव राख्नु भएन। किनभने हामीले हाम्रो गल्ती महसुस गर्नुपर्छ। त्यो घटना आखिरमा हाम्रै लापरवाहीले भएको हो। यसबाट के बुझ्न जरुरी छ भने हामी आफै मृत्युको मुखमा गइरहेका हुन्छौ। हाम्रा लागि बाघ काल होइन तर हामीले बाघलाई त्यसरी नै हेरिरहेका छौ।
यस्तै हात्ती, गैंडा, चित्तल, जरायो आदि वन्यजन्तु मरेका घटना बेलाबेलामा आइरहेका हुन्छन्। यसलाई नभोग्ने मान्छेहरूले दिएका अर्तिले खासै काम नगरेको आभास भएको छ। जसले भागेर संरक्षण गर्नुपर्छ भनेर लागेका छन् उनीहरुले बुझाउँदा झनै उपयुक्त हुन्छ। हाम्रै लापरवाहीले पनि यस्ता कैयौं घटना घटिरहेका हुन्छन्। मिति २०७८ माघ ९ गतेका दिन चितवनमा एउटा गैंडाको नालाका लागि बनाइएको खाल्डोमा खसेर मृत्यु भयो। यसको कारण हो हामी संवेदनशील नहुनु। यसलाई किन मात्र जोड्न खोजेको भने प्राकृतिक कारणलेभन्दा मानव क्रियाकलापले दिनानुदिन वन्यजन्तु मृत्युको मुखमा पुगिरहेका हुन्छन्।
हामीले बाघ लगाएतका जनावर बचाउन हुन्न भन्नेहरुको सोच मात्र बदल्न सके संरक्षणमा धेरै नै टेवा पुग्ने थियो। आर्थिक प्रलोभनमा परि शिकार गर्न खोज्नेलाई त साधारण रूपमा हामी केही गर्न सक्दैनौँ। त्यो कानुनअनुसार जसरी कारवाही गरिनु पर्थ्यो त्यसरी नै कारवाही गर्नुपर्छ तर जुन जमात वन्यजन्तु आक्रमणका घटना सुनेरै त्रसित भएका छन् तिनलाई यी वन्यजन्तुको महत्त्व दर्साउन आवश्यक छ।
