भारतको जम्मू–कश्मीरको पहलगाम क्षेत्रमा भएको आतङ्कवादी आक्रमणपछि भारत र पाकिस्तानबीचको सम्बन्ध थप तनाग्रस्त बनेको छ। उक्त हमलामा २६ जना भारतीय नागरिकको मृत्यु भएपछि भारत शोक र आक्रोशमा डुबेको छ।
यही आक्रोशका बीच भारतीय प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदीले बिहीबार बिहारबाट कडा सन्देश दिँदै हमलामा संलग्न जो–कोही व्यक्ति धरतीको जुनसुकै कुनामा लुके पनि उम्कन नसक्ने चेतावनी दिएका छन्। उनले भने, "धरतीको कुनामा पुगे पनि अपराधी बच्दैन।"
प्रधानमन्त्री मोदीको यस घोषणापछि इजरायली प्रधानमन्त्री बेंजामिन नेतन्याहुले फोनमार्फत मोदीलाई समर्थन जनाउँदै आतङ्कविरुद्धको लडाइँमा भारतसँग ऐक्यबद्धता व्यक्त गरेका छन्।
भारतका विकल्पहरू के-के?
सामाजिक सञ्जालमा अहिले भारतले पाकिस्तानविरुद्ध कस्तो कदम चाल्छ भन्ने विषयमा चर्चा भइरहेको छ। के भारतले पनि इजरायलले गाजामा गरेको जस्तै शैलीमा पाकिस्तानविरुद्ध कडा सैन्य कारबाही गर्नेछ? भन्ने प्रश्नहरू उठिरहेका छन्। भारतसँग रहेका विकल्पहरूलाई यहाँ प्रस्तुत गरिएको छ:
- सीमित सैन्य कारबाहीको सम्भावना: भारतले सन् २०१६ मा सर्जिकल स्ट्राइक र २०१९ मा बालाकोट एयर स्ट्राइक गरेर पाकिस्तान समर्थित आतङ्कवादको जवाफ दिइसकेको छ। युद्ध टार्न भारतले सीमित सैन्य कारबाहीको विकल्प रोज्न सक्छ। यदि कारबाही गरिएमा, यो सम्भवत: पाक–अधिकृत कश्मीर (पीओके) मा केन्द्रित हुन सक्छ।
- परमाणु खतरा: भारत र पाकिस्तान दुवै परमाणु हतियार सम्पन्न राष्ट्रहरू हुन्। आक्रामक सैन्य कदमले तनाव बढाउन सक्ने भएकाले पूर्ण युद्धको सम्भावना कम देखिन्छ।
- अन्तर्राष्ट्रिय समर्थनको खोजी: भारतले आतङ्कवादविरुद्धको कारबाहीलाई अन्तर्राष्ट्रिय रुपमा जायज ठहराउन चाहन्छ। इजरायलको समर्थनले यसलाई थप बल मिलेको देखिन्छ।
- कूटनीतिक दबाबको विकल्प: भारतले विश्व समुदायमा पाकिस्तानमाथि कूटनीतिक दबाब सृजना गर्न सक्छ, विशेषतः एफएटीएफ (FATF) मा कालोसूचीमा राख्ने प्रयासमार्फत।
- साइबर आक्रमण वा आर्थिक नाकाबन्दी: प्रत्यक्ष सैन्य कारबाहीभन्दा सुरक्षित विकल्पको रूपमा भारतले साइबर आक्रमण वा सीमित आर्थिक प्रतिबन्ध अपनाउन सक्ने आँकलन गरिएको छ।
हालको अवस्थामा भारत सन्तुलित तर निर्णायक प्रतिक्रिया दिने तयारीमा देखिन्छ। प्रत्यक्ष युद्धको सम्भावना कम भए तापनि, सीमित सैन्य कारबाही, कूटनीतिक दबाब, र अन्तर्राष्ट्रिय मोर्चामा आक्रामक कूटनीति भारतको रणनीतिक प्राथमिकतामा पर्न सक्ने देखिन्छ।
